A pesar dos heroicos esforzos para crear un discurso crítico sobre o deseño, esta profesión sempre foi gobernada por costumes e intuicións. Interesada en actitudes alternativas, recentemente dediqueime á literatura científica enfocada á tipografía.

Dende finais do século XIX, investigadores de varios campos — psicoloxía, ergonomía, interacción do home co computador e deseño — fixeron diversos test sobre a eficacia da tipografía. Estas investigacións, descoñecidas para os deseñadores máis actuais, infórmannos rigorosamente, quizais dun xeito aburrido e pouco concluínte, de como a xente responde ás palabras escritas nunha páxina impresa ou nunha pantalla.

Que aprendín despois de mergullarme por centos de fotocopias e descargas de xornais con nomes como “Tecnoloxía do Comportamento e a Información” e “Xornal Internacional de Estudios Home — Máquina”? Moito e pouco.

Cada estudo proba certas variables por separado (tipografía, interliñado, resolución da pantalla, etc.) e aínda que racional e científico, este proceso resulta un pouco problemático debido a que moitas desas variables inflúen sobre as outras.

En 1929 Donald G. Paterson e Miles A. Tinker publicaron unha análise sobre o tamaño da tipografía, análise que forma parte dunha serie de estudos que fixeron na busca da “hixiene da lectura”. Os textos foron expostos en 6, 8, 10, 12 e 14 puntos. O estudo concluíu en que 10 puntos é o tamaño óptimo para unha lectura eficiente, pero ese resultado soamente é válido para o texto cunha anchura de liña particular (80 mm.) e empregando unha tipografía específica (que non foi revelada).

Outro estudio de Paterson e Tinker probou dez tipografías distintas, incluíndo tipografías tradicionais con serifa, a Kabel Lite (de pao seco), a American Typewriter (monoespaciada) e a gótica Cloister Black. Soamente estas dúas últimas provocaron algunha variación significativa de velocidade na lectura. A conclusión dos autores: “As tipografías [...] de uso común son todas igual de lexibles.” A ciencia deixa ao deseñador un gran abanico de posibilidades onde escoller.

En 1998, un estudo probou varias tipografías en pantalla revelando conflitos entre como se comportan os usuarios e os seus gustos persoais. Un equipo da universidade Carnegie Mellon comparou a Times New Roman coa Georgia (tipografía con serifa deseñada para pantalla). Aínda que nun principio non se atopou ningunha diferenza obxectiva, os usuarios preferiron a Georgia, que definiron como máis nítida, amable e fácil de ler. No segundo test comparouse a Georgia coa Verdana, tipografía de pao seco deseñada tamén para ser lida en pantalla. Neste caso, os usuarios expresaron unha lixeira “preferencia subxectiva” pola Verdana, pero realizaron unha mellor lectura coa Georgia. Unha vez máis, o estudo rematou sen ningunha norma definitiva.

Como se xulga a eficacia tipográfica? A “lexibilidade” refírese á facilidade coa que unha letra ou palabra pode ser recoñecida (examinada polo ollo), mentres que a “lecturabilidade” describe a facilidade coa que un texto pode ser comprendido (nun proceso mental de frases con significado). Os deseñadores adoitan distinguir entre “lexibilidade” e “lecturabilidade” como a parte obxectiva e subxectiva da experiencia tipográfica. Para os científicos, non obstante, a lecturabilidade pode ser calculada obxectivamente, sendo a velocidade de lectura a comprensión. Os experimentos en moitos dos estudos citados aquí foron desenvolvidos lendo un texto e respondendo a unhas preguntas despois. (Velocidade e comprensión foron analizadas xuntas porque unha lectura máis rápida acádase a miúdo a expensas da comprensión do contido).

A literatura sobre a lecturabilidade inclúe numerosos artigos que explican onde e por que se prefire o papel no canto da pantalla. En 1987 fixéronse varias investigacións para IBM sobre as variables que afectan ao texto tanto en pantalla como en páxina, como a calidade da imaxe, tipografía ou o interliñado. Aínda que a intención era identificar o culpable das baixas prestacións das pantallas, descubriron algo moi distinto: a existencia dun conxunto de factores onde cada variable afectaba ás outras. Demostrouse así que a pantalla non era a causa da súa propia ineficacia; o culpable era o modo en que se presentaba o texto, noutras palabras, o seu deseño.

Nun segundo experimento, o equipo de IBM comprobou que as diferenzas de eficiencia entre o papel e a pantalla poderían ser eliminadas completamente se as pantallas se creasen para parecerse máis ás condición “normais” de impresión. Neste estudo utilizáronse tipografías negras e suavizadas nunha pantalla clara de alta resolución — características que chegaron a ser máis ou menos estándares na década de 1990. A investigación de IBM estableceu que as convencións de deseño desenvolvidas para a impresión pódense traducir para a pantalla.

Mentres que este traballo confirma a concordancia entre o deseño en papel e pantalla, outra investigación desafiou algúns dos nosos conceptos máis asentados: cuestiona a lonxitude de liña e o numero apropiado de caracteres por liña. O modernismo suízo promoveu durante moito tempo as liñas cortas como ideais para a lectura, dende Josef Müller-Brockman (sete palabras por liña) a Ruedi Rüegg (de corenta a sesenta caracteres). Estas regras chegaron a converterse en instintivas para moitos deseñadores.

A ciencia, non obstante, revélanos algo moi distinto. Un estudo determina que as liñas de gran lonxitude son moito máis eficientes que as cortas, concluíndo que as columnas de texto deben cubrir o máximo posible da pantalla aínda que as páxinas HTML sen estruturar e con menos marxes, expandíndose para cubrir a pantalla cunha soa columna, poden transmitir unha aparencia grotesca.

Outro estudo compara textos de oitenta caracteres por liña con outros de só corenta. As liñas de oitenta caracteres foron creadas estreitando o ancho de cada letra para que collera moito máis texto no mesmo espazo. A pesar deste crime imperdoable contra a tipografía, o estudo descubriu que os usuarios podían ler as densas liñas con moita máis eficacia cas outras con menos caracteres — e polo tanto con proporcións normais.

Cuestionar as normas establecidas non é malo. Quizais as investigacións citadas aquí non nos din exactamente cómo tratar a tipografía pero as súas conclusións poderían ser útiles doutras maneiras. Por exemplo, o espazo en branco en todo o relacionado coa tipografía foi algo sempre moi defendido. Quizais sexa hora de reconsiderar o valor da densidade nunha páxina de papel ou nunha pantalla creando un ambiente máis humano. Evitemos as posturas demasiado refinadas e a excesiva distancia entre o ‘a’ e o ‘b’. Apoiemos unha maior riqueza, diversidade e compacticidade entre a información e as ideas, a xente e os lugares.